MaaS en aanbestedingen botsen: Dit moet er veranderen

Door Kai Winkel

Consultant

Mobility as a Service (MaaS) belooft reizigers één digitale toegangspoort tot alle vervoersmiddelen, van openbaar vervoer tot deelscooter. Plannen, boeken, betalen en reizen via één platform. Dat klinkt logisch, zeker in een wereld waarin gemak, duurzaamheid en flexibiliteit de standaard worden. Maar in de praktijk botst deze visie met een aanbestedingssysteem dat nog steeds gericht is op het inkopen van afzonderlijke vervoersdiensten, elk met een eigen contract en uitvoerder.

Aanbestedingsmodellen zijn nog niet klaar voor mobiliteit als samenhangend geheel. En zelfs als we afwijken van de klassieke route, blijkt innovatie geen vanzelfsprekend gevolg.

Waarom MaaS anders denkt dan ons inkoopmodel

Een aanbesteding is gebouwd op duidelijkheid: één modaliteit, één contract, één opdrachtnemer. Die aanpak werkt prima voor het inkopen van bijvoorbeeld streekvervoer of leerlingenvervoer. Maar MaaS werkt anders.

Een goed werkend MaaS-platform combineert meerdere vervoersdiensten, technische integraties en klantinteracties in realtime. Het is geen eindproduct, maar een groeiend ecosysteem dat continu moet worden doorontwikkeld. Dat vraagt om flexibiliteit, samenwerking, en een inkoopmodel dat niet alles vooraf dichttimmert.

De praktijk: wat we leerden van de MaaS-pilots

Om het potentieel van MaaS te testen, startte het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in 2019 samen met zeven regio’s een reeks MaaS-pilots. Niet via een aanbesteding, maar via een open selectie met inhoudelijke beoordeling. De lat lag hoog: gebruiksgemak, interoperabiliteit, open standaarden en gedragsverandering.

• Lage adoptie: gebruikers vonden hun weg niet vanzelf
• Gebrekkige samenwerking: niet alle vervoerders deden mee of deelden hun data
• Geen opdrachtgever met doorzettingsmacht: zonder contractuele sturing bleef opschaling uit

De les? Innovatie krijgt pas echt waarde als de structuur meebeweegt. Zolang regie, samenwerking en langetermijnafspraken ontbreken, blijft MaaS kwetsbaar en versnipperd. Een werkend MaaS-ecosysteem vraagt om een fundamenteel andere manier van aanbesteden.

Waarom de aanbestedingsstructuur botst met het DNA van MaaS

Aanbestedende diensten stellen tegenwoordig steeds vaker vragen over gebruikerservaring, interoperabiliteit en innovatie. Maar in de praktijk wordt het succes van inschrijvers nog vaak bepaald door elementen zoals beschikbaarheid, uitvoering en kostprijs.

De beperking zit niet alleen in de gunningscriteria, maar ook in het Programma van Eisen. Veel aanbestedingen zijn opgezet als afgebakende opdrachten met vaste modaliteiten, percelen en prestatieafspraken, terwijl MaaS juist vraagt om een platform dat kan meebewegen met gebruikersgedrag, regulering en technologische ontwikkelingen.

En daar wringt het. Waar aanbestedingen sturen op tastbare prestatie-indicatoren, ligt de werkelijke waarde van MaaS in datakwaliteit, gebruiksgemak, integratie en CO₂-reductie. Moeilijker te meten, maar des te belangrijker voor reizigers en beleidsdoelen. Die mismatch maakt het lastig voor vernieuwende partijen om zich te onderscheiden op wat er echt toe doet.

Hoewel consortia en onderaannemers zijn toegestaan, blijft de opdrachtstructuur vaak ingericht op één hoofdaannemer met een lineaire verantwoordelijkheid: één aanspreekpunt, één risicodrager, één uitvoerder. Dat botst met de realiteit van MaaS, waar oplossingen ontstaan in netwerken van aanbieders die samen één platform mogelijk maken, met gedeelde verantwoordelijkheid, datadeling en onderlinge afhankelijkheden. Zulke ecosystemen vragen om een andere inrichting van sturing, eigenaarschap en verantwoordelijkheden. Het aanbestedingsmodel beloont afbakening, schaalbaarheid en controle, niet het gezamenlijk bouwen aan een adaptief mobiliteitssysteem.

Hoe dan wel? Naar een aanbestedingsmodel voor ecosysteemmobiliteit

MaaS vraagt niet om nóg een app, maar om een nieuw inkoop- en samenwerkingsmodel. Daarvoor is lef nodig bij overheden én marktpartijen.

Functioneel aanbesteden
Verleg de focus in de uitvraag van middelen naar doelen. Geef inschrijvers de ruimte om met creatieve, integrale oplossingen te komen. Benoem dit expliciet in het PvE en stem de beoordelingscriteria af op het gewenste effect.

Open ecosystemen mogelijk maken
Echte MaaS ontstaat pas als meerdere aanbieders samen één platform kunnen vormen. Dit vraagt om een opdracht die interoperabiliteit en datadeling structureel faciliteert. Leg in het Programma van Eisen vast dat platformleveranciers én vervoerders moeten werken met open standaarden. Zo voorkom je dat een opdrachtgever afhankelijk wordt van één leverancier of technisch systeem, en houd je ruimte voor andere partijen om later aan te sluiten of mee te ontwikkelen. Maak van datadeling (real-time beschikbaarheid, reisdata, bezettingsgraad) niet alleen een randvoorwaarde, maar ook een beoordelingscriterium.

Gunning op ervaring, integratie en gebruiksgemak
Laat de beoordeling niet domineren door uitvoeringskracht of tariefstructuur. Geef gewicht aan de manier waarop inschrijvers samenwerken met andere partijen, hun platform koppelen aan bestaande mobiliteit en omgaan met gebruikersdata. Belicht in de gunningsleidraad expliciet hoe integratie, gebruiksgemak (UX), adaptiviteit en schaalbaarheid worden meegewogen.

Durf te experimenteren
MaaS is zelden een kant-en-klaar product. Het vraagt om samenwerking, iteratie en ruimte om te leren. Standaard aanbestedingsprocedures bieden daar vaak onvoldoende ruimte voor. Maar het aanbestedingsrecht biedt wel mogelijkheden, mits je bewust kiest voor vormen die passen bij ontwikkeling, dialoog en flexibiliteit.

• Innovatiepartnerschap
  Ideaal als de MaaS-oplossing nog (deels) ontwikkeld moet worden. Overheid en markt verkennen samen mogelijke oplossingen, van onderzoeksfase tot implementatie.

• Concurrentiegerichte dialoog of gunningsprocedure met onderhandeling
  Als het doel helder is (bijvoorbeeld: “naadloze, inclusieve reiservaring”), maar de manier waarop nog open ligt. In dialoog werk je samen met de markt toe naar een haalbaar model.
• Open of modulaire concessies
  In plaats van één exclusieve partij per regio of modaliteit, kun je kiezen voor een platformaanpak waarin meerdere aanbieders onder voorwaarden kunnen toetreden. Zo bevorder je interoperabiliteit, concurrentie en doorontwikkeling binnen één concessiekader.
• Dynamisch Aankoopsysteem (DAS)
  Met een DAS hou je de markt ‘open’: partijen kunnen zich op elk moment kwalificeren en op mini-competities inschrijven. Dat maakt het geschikt voor snel evoluerende MaaS-ecosystemen en lagere toetredingsdrempels voor innovatieve, kleinere partijen.

Zonder aangepaste kaders en bestuurlijke rugdekking blijft MaaS hangen in pilots. Ruimte ontstaat pas als je die expliciet organiseert.

Mobiliteit aanbestedingen vragen om andere spelregels

De ambitie voor duurzame, toegankelijke en slimme mobiliteit is helder. Maar zolang we vasthouden aan inkoopmodellen die niet zijn gebouwd voor integratie, lopen we telkens tegen dezelfde muur.

Roger gelooft dat succesvolle mobiliteitsoplossingen beginnen bij het juiste samenspel tussen overheid en markt. Niet met achterdocht, maar met partnerschap. Niet vanuit controle, maar vanuit vertrouwen en duidelijke kaders.

Benieuwd hoe jouw organisatie kan inspelen op de volgende generatie mobiliteitstenders? Neem contact met ons op via onderstaand formulier, we denken graag mee.

Werken bij Roger

Jouw toekomstige werkgever?

Roger is per direct opzoek naar kersverse Rogers die ons team komen versterken en doorgroeien tot een echte Tenderbaas!

Bekijk onze vacatures